Barbara Gruszka-Zych

---

Życiorys

Barbara Gruszka-Zych to utalentowana pisarka, która urodziła się, mieszka i pracuje w Czeladzi. Wybierając swoją ścieżkę edukacyjną, studiowała polonistykę na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, a następnie teologię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Jej talent i zaangażowanie zaowocowały stypendiami w prestiżowych fundacjach, takich jak wiedeńska fundacja Janineum (2002), Fundacja Jana Pawła II w Rzymie (2003) oraz Fundacja „Heinrich & Jane Ledig-Rowohlt” w Szwajcarii (2014).

Od 1989 roku Barbara związana jest z tygodnikiem „Gość Niedzielny”, a jej dorobek obejmuje także współpracę z różnymi innymi tytułami prasowymi. W latach 2003–2006 pełniła funkcję kierownika „Działu krytyki i eseju” w miesięczniku „Śląsk”. Od 1994 roku jest członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, natomiast od 2001 roku należy do Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego.

Nie można pominąć jej zaangażowania w życie literackie, będąc częścią grupy literackiej Magnus Ducatus Poesis – Wielkie Księstwo Poetów. Barbara Gruszka-Zych pochodzi z rodziny o bogatej tradycji; jej ojciec to Wit Gruszka, polski regionalista, samorządowiec oraz działacz społeczny, a dziadek, Stanisław Szkoc, był zarówno nauczycielem, jak i żołnierzem.

Debiut

Na początku swojej kariery, Barbara Gruszka-Zych zaskoczyła wielu swoimi pierwszymi utworami. Jej teksty, które obejmowały zarówno reportaże, jak i wiersze, zaczęły pojawiać się na łamach znanych czasopism takich jak „Świat Młodych” oraz „Na Przełaj” w latach 1971 oraz 1974, kiedy to miała jedynie 14 i 17 lat.

Osiągnięcia te były zwiastunem jej przyszłego sukcesu literackiego. W 1987 roku, Gruszka-Zych została doceniona w ogólnopolskim konkursie na debiut poetycki organizowanym przez Młodzieżową Agencję Wydawniczą w Warszawie, co potwierdziło talent młodej autorki. Zbiór jej wierszy został wówczas zakwalifikowany do druku.

Wkrótce po tym, w 1989 roku, na rynku literackim zadebiutował tomik jej poezji zatytułowany „Napić się pierwszej wody”. Był to ważny krok w jej drodze literackiej, który pozwolił jej zaprezentować szerszej publiczności swoje umiejętności oraz wrażliwość twórczą.

Reportaże i wywiady

Barbara Gruszka-Zych jest utalentowaną dziennikarką, która w swojej pracy koncentruje się na reportażach oraz rozmowach z wybitnymi postaciami. Jej twórczość dotyka różnych tematów, w tym dramatów związanych z II wojną światową. Przykładem takiego opracowania jest Co widziały moje oczy, reportaż poświęcony Henrykowi Mandelbaumowi, palaczowi zwłok w obozie w Birkenau oraz Fotografie z piekła – Historia Wilhema Brasse. Warto także zwrócić uwagę, że jej prace dotyczą również sztuki, co najlepiej ilustruje przykład Chagall za rogiem.

W ciągu swojej kariery Gruszka-Zych przeprowadziła rozmowy z wieloma znanym osobistościami, w tym z Czesławem Miłoszem, Janem Nowakiem-Jeziorańskim, Jerzym Stuhrem oraz Krzysztofem Zanussim. Niektóre z tych wywiadów znalazły swoje miejsce w książkach swoich rozmówców, takich jak prace księdza Janusza Pasierba, które ukazały się w takich wydaniach jak Obrót rzeczy (Poznań 1993; Pelplin 2002) oraz Rozmowy o Polsce, wydanym przez Spółdzielnię Wydawniczą „Czytelnik” w 1995 roku.

Jej artykuły publikowane były w licznych czasopismach, które zyskały uznanie w polskim krajobrazie literackim. Wśród tych publikacji znajdują się m.in.: „Akcent”, „Akant”, „Almanach Prowincjonalny”, „44 / Czterdzieści i Cztery”, „Dziennik Zachodni”, „Echo Czeladzi”, „Fraza”, „Gazeta Wyborcza”, „Gość Niedzielny”, „Integracje”, „List Oceaniczny” – kulturalny dodatek do „Gazeta” (Kanada), „Literatura i Sztuka”, „Mandragora”, „Na Przełaj”, „Opcje”, „Przegląd Artystyczno-Literacki”, „Przegląd Powszechny”, „Kulturny časopis Psí víno” (Czechy), oraz „Rzeczpospolita” – dodatek Plus Minus.

W jej dorobku nie brakuje również innych istotnych publikacji, w tym „Studio”, „Śląsk”, „Świat Młodych”, „Topos”, „Temat”, „Tygodnik Powszechny”, „Moje Miasto” (czasopismo polonijne, Niemcy), „Nowy Dziennik” (USA), „Nemunas” (Litwa), „W drodze”, „Znad Wilii” (Litwa), „Zarys” (Niemcy) oraz „Zeszyty Literackie”. Te różnorodne źródła ukazują szeroki zasięg i zaangażowanie Barbary Gruszki-Zych jako autorki.

Utwory

Poezja autorstwa Barbary Gruszki-Zych cieszy się dużym uznaniem i jest szeroko dokumentowana, w tym w bazie Instytutu Badań Literackich. Oto niektóre z jej wybitnych dzieł:

• Napić się pierwszej wody – Warszawa 1989, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, ISBN 83-203-3073-4,
• Teren prywatny – Katowice 1994, „Videograf”, ISBN 83-85516-54-9,
• Nic się nie stało – Katowice 1995, „Towarzystwo Zachęty Kultury”, wyd. II 1997, ISBN 83-86023-41-4,
• Pali się mój próg – Katowice 1997, Śląsk, ISBN 83-7164-049-8,
• Zapinając kolczyki – Katowice 2000, „Wydawnictwo Parol”, ISBN 83-908330-4-2,
• Podróż drugą klasą – Katowice 2002, „Bractwo Myśli Bratniej Związku Górnośląskiego”,
• Sprawdzanie obecności – 2004, Wydawnictwo KOS, ISBN 83-89375-51-6,
• Miegu su tavim po oda (Śpię z tobą pod skórą) – 2006, Kowno, polsko-litewski wybór wierszy, Nemunas. Dzieło to zostało uznane za najlepszą książkę zagraniczną roku podczas Litewskiej Wiosny Poezji,
• Ile kosztuje łąka – Katowice 2007, „Biblioteka Śląska”, ISBN 978-836-0209-11-0,
• Muchy i ludzie – 2008, Księgarnia św. Jacka, ISBN 978-83-7030-658-8,
• Dzban pełen ognia – 2009, Sankt Petersburg, polsko-rosyjski wybór wierszy, wydany nakładem Generalnego Konsulatu Republiki Polskiej w Petersburgu, seria redagowana przez Anatola Niechaja,
• Ostatnie śniadanie – 2009, „Towarzystwo Przyjaciół Sopotu”, Biblioteka TOPOSU nr 45, ISBN 978-83-61002-44-4,
• Mężczyzna i kobieta przed kremacją – 2011, wybór wierszy z lat 1989–2009, Klub Niezależnych Stowarzyszeń Twórczych „Marchołt”,
• Szara jak wróbel – 2012, Towarzystwo Przyjaciół Sopotu, Biblioteka TOPOSU nr 76, ISBN 978-83-61002-85-7,
• Dwoje o miłości (Dviese apie meilę), Barbara Gruszka-Zych i Julius Keleras, fundacja Naujoji Romuva, Wilno 2012, ISBN 978-609-8035-19-3,
• Nasz Poeta – Wspomnienie o Czesławie Miłoszu, razem z Birute Jonuskaite, fundacja Naujoji Romuva, Wilno 2012, ISBN 978-609-8035-18-6,
• Koszula przed kolana – Katowice 2014, Wydawnictwo Biblioteka Gościa, ISBN 978-83-938007-3-5,
• Nie ma nas w spisie – Katowice 2014, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, ISBN 978-83-7164-818-2,
• Dowody na istnienie ciemni – Wrocław 2014, Wydawnictwo Astrum, ISBN 978-83-7277-647-1,
• Koszula przed kolana – Katowice 2014, Wydawnictwo Kurii Metropolitalnej „Gość Niedzielny”, ISBN 978-83-938007-3-5,
• Przyrząd do uzdatniania wody – 2015, Wrocław, Wydawnictwo Astrum, ISBN 978-83-7277-896-3,
• Takie piękne życie. Portret Wojciecha Kilara – Bytom 2015, Wydawnictwo Niecałe, ISBN 978-83-64453-18-2,
• Samo święto. Wiersze miłosne – Katowice 2017, Wyd. Śląsk, ISBN 978-83-6078-197-5,
• Tacy kruchutcy – Sopot 2017, Towarzystwo Przyjaciół Sopotu, ISBN 978-83-65662-19-4,
• Basiu wróciłem – Katowice 2018, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, ISBN 978-83-7164-492-4,
• Mój cukiereczek – Wydawnictwo Ursines / Instytut Literatury, Czeladź / Kraków 2020, ISBN 978-83-9533-782-6.

Niektóre z wierszy Gruszki-Zych zostały także zamieszczone w antologiach:

• Antologia poezji sakralnej pod red. Henryka Wolniaka, Wrocław 1988,
• Antologia wierszy poetów współczesnych „Powrót aniołów” w opracowaniu ks. Wiesława A. Niewęgłowskiego, Warszawa 2000,
• Antologia wierszy o miłości „Kochaj wierszem” pod red. Tomasza Jastruna, Warszawa 2000,
• Almanach Literacki „Werset” pod red. Adriana Nowaka i Dawida Szpeka,
• Antologia polskiego haiku, NOZOMI, Warszawa 2001, opracowała Ewa Tomaszewska,
• Wieczność nie ma kalendarza, Epigramat w polskiej liryce religijnej, Kraków 2006, 1939–2005, opracował ks. Tadeusz Jania,
• Zagłębie poetów, Katowice 2002, Wybór i opracowanie Marian Kisiel i Paweł Majerski, przy współudziale Włodzimierza Wójcika, Wydawnictwo Gnome, Katowice 2002, ISBN 83-87819-12-3,
• Wiara Nadzieja, Miłość, Kraków 2005,
• Krzyż drzewo kwitnące, Antologia poezji o Krzyżu, Warszawa 2002, redakcja Magdalena Koperska, Jerzy Koperski,
• Magnus Ducatus Poesis pod redakcją Vladasa Braziunasa, Wilno 2007, stron 265,
• Świąteczne przesłania Konfraterni Poetów, Kraków 2011,
• Ilu przyjaciół pozostało w wierszach, Kraków 2010,
• Wieża malowana. Wspomnienia o Wojciechu Siemionie, Warszawa 2011, pod red. Józefa Plessa.

Warto zaznaczyć, że wiersze Barbary Gruszki-Zych zostały przetłumaczone na wiele języków, takich jak angielski, arabski, białoruski, czeski, francuski, litewski, niemiecki, rosyjski, ukraiński, węgierski oraz włoski. W tomie Pokonywanie Granic, wydanym przez Ministerstwo Kultury Republiki Litwy w 2009 roku, znalazły się jej wiersze w różnych językach: polskim, litewskim, rosyjskim, białoruskim i ukraińskim.

W obszarze reportaży, Gruszka-Zych również wykazała się znaczącą działalnością:

• Mało obstawiony Święty. Cztery reportaże z Bratem Albertem w tle, Księgarnia św. Jacka 2002, ISBN 83-7030-400-1,
• Zapisz jako…, Księgarnia św. Jacka 2004, ISBN 83-7030-411-7,
• Mój Poeta – osobiste wspomnienia o Czesławie Miłoszu, wyd. Videograf II, 2007, ISBN 978-83-7183-499-8,
• Życie rodzinne Zanussich. Rozmowy z Elżbietą i Krzysztofem, Wyd. Działania Wizualne, Czeladź 2019, ISBN 978-83-953378-0-2.

Odznaczenia, nagrody i nominacje

Barbara Gruszka-Zych to wybitna postać polskiej literatury i dziennikarstwa, która otrzymała wiele prestiżowych nagród oraz odznaczeń na przestrzeni swojej kariery. Wymienione wyróżnienia świadczą o jej ogromnym wkładzie w kulturę i sztukę.

• Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2011),
• I nagroda w Konkursie Poezji Religijnej „Wolność – Wieczność – Wielkość” (1997),
• I nagroda w Konkursie Poetyckim im. Haliny Poświatowskiej (1999),
• II nagroda w Ogólnopolskim Konkursie Poetyckim im. Zbigniewa Herberta O liść konwalii, w ramach Toruńskiego Festiwalu Książki (1999),
• Nagroda „Polskie Pióro” za reportaże o Polakach żyjących na Wschodzie, przyznawana przez Pomoc Polakom na Wschodzie (2005),
• Nagroda Miasta Czeladź w dziedzinie kultury (2005),
• II nagroda w konkursie śląskich mediów „Silesia Press” za reportaż o palaczu zwłok w Auschwitz-Birkenau Co widziały moje oczy (2009),
• Nagroda „Ubi Caritas” przyznawana przez Caritas Polska w kategorii „Współpraca z Caritas” za reportaże propagujące dzieła miłości bliźniego (2010),
• III nagroda w konkursie śląskich mediów „Silesia Press” za wywiad z Wojciechem Kilarem Jestem jak koncert fortepianowy (2011),
• Nagroda Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich im. Macieja Łukaszewicza za wywiad z Wojciechem Kilarem Harmonia ducha (2012),
• Tomik „Szara jak wróbel” znalazł się w dwudziestce książek nominowanych do Nagrody Poetyckiej „Orfeusz” 2013,
• Nagroda im. ks. Jana Twardowskiego przyznana w roku 2015 za tom wierszy pt. Koszula przed kolana opublikowany przez Wydawnictwo Gość Niedzielny w Katowicach,
• nominacja do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego – Orfeusz 2015 za tom Koszula przed kolana,
• nominacja do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego – Orfeusz 2016 za tom Przyrząd do uzdatniania wody,
• Nagroda „Pierścienie Saturna 2018” za osiągnięcia w dziedzinie kultury przyznawana przez burmistrza miasta Czeladź,
• nominacja do Nagrody Poetyckiej im. K.I. Gałczyńskiego – Orfeusz 2019 za tom Basiu wróciłem,
• wyróżnienie Feniks w dziedzinie literatury na Targach Książki Katolickiej 2016 za książkę „Takie piękne życie. Portret Wojciecha Kilara”,
• wyróżnienie w Konkursie Dziennikarskim Krystyny Bochenek 2016 za reportaż „Mazdą do nieba”,
• wyróżnienie w kategorii za publikacje o problemach i wydarzeniach na świecie im. Kazimierza Dziewanowskiego za reportaż „Paragraf 1666” w Konkursie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich 2019.

Opinie

Czesław Miłosz, uznany poeta, wyraził swoje zdanie na temat twórczości Barbary Gruszki-Zych, pisząc m.in.:

Błogosławiona Barbaro, bo jednak myślę, że błogosławiona za swoją poezję, która mnie wzrusza i cieszy swoim polskim językiem, tak bardzo polska, jak u niewielu poetów i nie bojąca się dobrych uczuć, miłości, modlitwy. Więc bardzo panią chwalę za tomik „Teren prywatny”. (…) Mam słabość do pani pisania, dlatego że zajmuje się ono codziennością, która jest pomijana przez dzisiejszą młodą poezję.

Czesław Miłosz, tomik Pali się mój próg – Katowice 1997, Śląsk

Bardzo śmiała poezja kobieca, przyznająca się do swojej kobiecości, czyli chłonięcia świata przede wszystkim zmysłami.

Czesław Miłosz, Sprawdzanie obecności, Wydawnictwo KOS, 2004

Twórczość Barbary Gruszki-Zych zyskała również uznanie innych wybitnych postaci w literaturze. Jej wiersze były wysoko oceniane przez ludzi takich jak: Jan Twardowski, Marian Kisiel, Krzysztof Zanussi, Wojciech Kilar.

---

Oceń: Barbara Gruszka-Zych

---