Czesław Słania

---

Życiorys

Czesław Słania, znany w świecie filatelistyki i grawerki, przyszedł na świat 22 października 1921 roku w Czeladzi-Piaskach. Jego rodzicami byli Józefa z domu Żmuda oraz Ignacy Słania, zatrudniony jako górnik. Wraz z rodzicami oraz młodszą siostrą Leokadią mieszkał początkowo przy ulicy Krzywej 2. W 1927 roku rodzina przeniosła się do Osmolic na Lubelszczyźnie, skąd pochodziła matka Czesława, gdzie artysta spędził swoje dzieciństwo i zaczynał rozwijać swoje umiejętności, tworząc pierwsze prace.

W młodości jego przygoda z grawerowaniem rozpoczęła się od nielegalnego podrabiania legitymacji szkolnych. W towarzystwie przyjaciela Kazimierza Mameja wielokrotnie podróżowali po Polsce, korzystając z fałszywych biletów kolejowych wykonanych przez siebie. Po ukończeniu sześcioklasowej szkoły powszechnej w 1934 roku zapisał się do gimnazjum w Lublinie, jednak edukację musiał przerwać w związku z wybuchem II wojny światowej. W latach 1939-1941 pracował jako buchalter w młynie, aby przetrwać w trudnych czasach okupacji.

Wiosną 1944 roku, na końcu okupacji, dołączył do partyzantów Armii Ludowej, przyjmując pseudonim „Żuk”. Jego działalność koncentrowała się głównie na podrabianiu dokumentów wydawanych przez niemieckie władze okupacyjne. Później został formalnie wcielony do Armii Ludowej, gdzie dosłużył się stopnia porucznika.

Po zakończeniu wojny przystąpił do matury, zaczynając studia na Wydziale Grafiki na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, pod okiem prof. Wiktora Chomicza. W 1947 roku odbył praktykę w Drukarni Narodowej w Krakowie, gdzie zgłębiał technikę grawerską, której znajomość przyczyniła się do jego dalszego rozwoju artystycznego. W trakcie studiów wykonał m.in. rysunki do atlasu anatomicznego prof. Tadeusza Rogalskiego. Dziełem, które przyniosło mu znaczące uznanie, była jego praca dyplomowa zatytułowana „Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki”, stworzona w technice stalorytu w formie znaczka pocztowego, za którą otrzymał dyplom z cenną pochwałą – Summa Cum Laude.

W 1950 roku, po ukończeniu nauki, podjął pracę w Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych w Warszawie, gdzie rozpoczął działalność jako grawer. Uczył się sztuki projektowania i grawerowania znaczków pod kierunkiem Mariana Romualda Polaka. Pierwszym oficjalnym znaczkiem, który stworzył, był ten wydany z okazji 80-lecia Komuny Paryskiej, gdzie wyrył portret generała Jarosława Dąbrowskiego. W sumie w latach 1951-1956 zaprojektował dla Poczty Polskiej 22 znaczki oraz 14 projektów.

W 1956 roku z powodu problemów zdrowotnych związanych z chorobą płuc udał się do Szwecji. Po kilku ciężkich latach na emigracji związał się z Pocztą Szwedzką (Posten AB) w 1959 roku, gdzie jego pierwszym zaprojektowanym znaczkiem był wizerunek poety Gustava Frodinga z okazji setnej rocznicy jego urodzin w 1960 roku. Na zlecenie szwedzkiej poczty stworzył ponad 300 znaczków, w tym serie poświęcone 90. urodzinom króla Gustawa VI Adolfa, grzybom, badaniom morskim i innym fascynującym tematom. W 1962 roku rozpoczął współpracę z Duńskim Zarządem Poczty, a w 1963 roku z Pocztą Grenlandii. W sumie dla różnych poczt na całym świecie, w tym dla Polski, Słania zrealizował ponad 1000 projektów znaczków (m.in. dla Danii, Grenlandii, Wysp Owczych, Islandii, Monako, Niemiec, Francji, Belgii, San Marino, Szwajcarii, Australii, USA, Chin, Tajlandii, Watykanu, ONZ).

Całkowity dorobek artystyczny Czesława Słani umieścił jego nazwisko w Księdze Rekordów Guinnessa jako twórcy rekordowej liczby wygrawerowanych znaczków pocztowych. Tematyka jego prac obejmowała różnorodne portrety, nazywane „grawerynkami”, przedstawiające zarówno znanych panujących, jak i noblistów oraz aktorów, a także motywy florystyczne, faunę, historię i kulturę. Osobiście realizował także projekty, które nigdy nie trafiły do obiegu, nienażone nazwy kraju czy nominału, w tym serię poświęconą zawodowym mistrzostwom świata w boksie oraz portret Jana Pawła II.

W swojej pracy wykorzystywał technikę grawerską, polegającą na kreowaniu rytu na metalowej płytce w lustrzanym odbiciu w skali 1:1. Znaczki, które projektował przy użyciu techniki stalorytu, opatrywał swoim podpisem „Cz. Slania s.c.”. Skrót s.c. oznacza sculpsit, co w języku łacińskim znaczy „wyrył”, „rytował”. Oprócz projektów filatelistycznych Słania zajął się również projektowaniem banknotów, dostarczając swoje usługi dla krajów takich jak Argentyna, Belgia, Brazylia, Dominikana, Iran, Izrael, Kanada, Kazachstan, Litwa, Portugalia i Wenezuela. Grawerował także ekslibrisy, plakietki oraz medale, a także wykonywał różne prace dla organizacji i związków polonijnych.

Czesław Słania zmarł 17 marca 2005 roku w Krakowie, a jego ciało zostało pochowane na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera VIII, rząd płd.).

Inne

Aktualności dotyczące Czesława Słani są niezwykle fascynujące i pełne unikalnych detali, które odsłaniają jego pasję do filatelistyki oraz osobiste życie. Przykładowo, podczas swojego pobytu w Krakowie, artysta spędzał czas wraz z przyjacielem Czesławem Konkiewiczem na Starym Mieście.

W kręgach filatelistycznych panuje przekonanie, że Słania wprowadzał mikroskopijne imiona swoich bliskich na projektowanych znaczkach, co określane jest mianem tzw. „tajnopisów”. Jego rodzina, w tym sam artysta, często pozowała mu do anonimowych postaci, które później pojawiały się na projektach znaczków. Jako przykład można podać polski znaczek z serii lotniczej „Trasa W-Z” z 1952 roku, na którym przy wierzchołkach drzew można zobaczyć imię „Lilka” oraz nazwisko siostry „Majewska”. Co więcej, na innym znaczku z tej samej serii, „Uruchomienie Fabryki Samochodów Osobowych na Żeraniu”, monter przypominający Słanię montuje koło, co pokazuje jego przywiązanie do detali i kontekstu.

Ciekawym incydentem była jego decyzja, aby na 95. urodziny swojej matki, zaprojektować staloryt dla „prywatnego znaczka”, gdzie zamiast oficjalnej formy umieścił „Józefa Słania” oraz zredukował nominał do symbolu „95”.

Warto również wspomnieć o jednym z jego najpopularniejszych żartów, który zaowocował znaczkiem wydanym z okazji maratonu narciarskiego „Vasalopet”. Czesław Słania postanowił umieścić na nim swoją podobiznę, nosząc numer startowy 1972 oraz nazwisko „J. Afton”, co nawiązuje do daty ukończenia pracy, która ustalona została po szwedzku jako „Wigilia Bożego Narodzenia” z roku 1972.

Jednak jednym z jego największych osiągnięć było stworzenie największego znaczka na świecie o wymiarach 60 na 81 mm, przedstawiającego fragment fresku „Wielkie czyny szwedzkich królów” z Pałacu Drottningholm. Jego projekt, zrealizowany w 2000 roku, został wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa jako tysięczny znaczek w jego karierze, dowodząc wyjątkowych umiejętności Słani.

Na koniec warto dodać, że dla Chińskiej Poczty Czesław Słania stworzył dwa znaczki z bażantami, co przyciągnęło uwagę 150 tysięcy miłośników znaczków, a liczne aspekty organizacyjne wydarzenia zapewniły bezpieczeństwo przez obecność trzech setek policjantów.

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

W ciągu swojej niezwykłej kariery Czesław Słania został uhonorowany licznymi odznaczeniami oraz nagrodami, które podkreślają jego ogromny wkład w sztukę grawerowania. W 1972 roku, dzięki swojemu wybitnemu talentowi, zyskał tytuł Nadwornego Grawera nadany przez króla Szwecji, Gustawa VI Adolfa, co świadczy o jego znaczeniu w tej dziedzinie. Co ciekawe, był również nadwornym grawerem Danii i Monako, co dodatkowo podkreśla jego międzynarodowy zasięg.

Jednym z najbardziej prestiżowych wyróżnień, które otrzymał, był Złoty Medal Królewski, a według niektórych źródeł, medal Ósmej wielkości z niebieską wstęgą został mu wręczony przez króla Szwecji, Karola XVI Gustawa. Tego rodzaju uznania nie można zignorować, biorąc pod uwagę ich historyczne znaczenie.

Kiedy mówimy o nagrodach, nie można również pominąć Orderu Danebroga, który został mu wręczony przez królową Danii, Małgorzatę II. Dodatkowo, książę Monako, Rainier III, nadał mu Kawalerski Order Św. Karola, co pokazuje, jak wysoko ceniono jego prace w różnych krajach.

W 1998 roku, za sprawą Aleksandra Kwaśniewskiego, Czesław Słania odebrał Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, co stanowiło istotny zaszczyt związany z jego polskim dziedzictwem.

W swoim dorobku artystycznym posiadał także nagrodę Roberta Stolza, którą przyznano mu w 1984 roku za serię „Muzyka w Szwecji”, przez Philatelistic Music Circle. Znana w branży nagroda za najładniejszy znaczek świata przyniosła mu szwedzki znaczek poświęcony baletowi, który uzyskał uznanie w 1979 roku.

Na uwagę zasługuje także fakt, że w 1991 roku, w związku z 70. rocznicą urodzin, ambasador RP w Szwecji uhonorował artystę Srebrnym Krzyżem Zasługi, co było kolejnym dowodem uznania dla jego niezwykłych osiągnięć w dziedzinie grawerowania.

Upamiętnienie

Czesław Słania, znakomity artysta grawer i filatelista, doczekał się licznych form upamiętnienia swojej twórczości. W 1981 roku powstała pierwsza Szwedzka Akademia Sztuki Filatelistycznej, która została nazwana jego imieniem. W różnych krajach zorganizowano specjalne grupy badawcze, które analizują jego metody pracy. W Wisconsin funkcjonuje grupa badawcza Czesław Slania Study Group, a jej celem jest regularne publikowanie periodyków poświęconych artystowi.

W Danii wydano katalog zatytułowany „Mestaren Czesław Słania. Biografi och Katalog”, który przybliża biografię grawera. Wiele wystaw filatelistycznych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, poświęcono dorobkowi artystycznemu Czesława Słani. Otwierano je wielokrotnie w Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, które w 1991 roku obchodziło swoje 70-lecie, a kolejne jubileusze miały miejsce w 1996 oraz w 2001 roku. Również w 2010 roku zorganizowano tam wydarzenie z okazji urodzin artysty. W 1989 roku hrabia Lennart Bernadotte zorganizował w swoim pałacu na wyspie Mainau wystawę prac Słani, a także został wydany album, w którym zaprezentowano jego dzieła.

Najwięcej wystaw nastąpiło w roku 2021, w związku z setną rocznicą urodzin artysty. Ekspozycje zorganizowano m.in. w Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu oraz w Narodowym Banku Polskim w Krakowie, gdzie odbyła się wystawa „Czesław Słania. Czarodziej Stalorytu”, w ramach Open Eyes Art Festival. W Lublinie oraz Sztokholmie także zorganizowano wystawy poświęcone jego twórczości.

Muzeum Poczty w Sztokholmie z okazji stulecia urodzin Słani zaprezentowało film dokumentalny pod tytułem „Gigant w miniaturze”. Przedsiębiorstwo PostNord, znane wcześniej jako Poczta Szwedzka, z okazji tej samej rocznicy wyemitowało znaczek okolicznościowy z wizerunkiem artysty, którego projekt wykonała Marzanna Dąbrowska, a autorem rytu był Lars Sjoeoeblom.

W Polsce, z okazji setnych urodzin Słani, Poczta Polska również przygotowała znaczek pocztowy z jego wizerunkiem. Projekt autorstwa Marzanny Dąbrowskiej ilustruje artystę podczas pracy nad rytowaniem znaczka (numer katalogowy: 5181). Oprócz tego wydano blok nr. 242 (numer katalogowy: 5181), na którym widnieje inny portret Czesława Słani jako młodego mężczyzny oraz narzędzia, którymi posługiwał się przez lata. Znajduje się tam także znaczek przedstawiający Bitwę pod Grunwaldem Jana Matejki, który był jego pracą dyplomową na Akademii Sztuk Pięknych.

Na całym świecie działają kluby miłośników jego prac, m.in. w Danii, Szwecji, USA oraz Polsce, gdzie takie społeczności funkcjonują w Radomiu oraz Jeleniej Górze. W 1999 roku Czeladź, rodzinne miasto artysty, uhonorowało go tytułem honorowego obywatela. W 2006 roku, 24 marca, odsłonięto tablicę pamiątkową na budynku przy ul. Krzywej 2 w Czeladzi, gdzie artysta niegdyś mieszkał.

Publikacje

W 2011 roku Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu zrealizowało interesujący projekt, wydając katalog wystawy poświęconej Czesławowi Słani, która miała miejsce w 2010 roku, w zbiorach Jerzego Krysiaka.

Rok 2019 przyniósł nową publikację, książkę autorstwa Macieja Brencza zatytułowaną „Farerskie kadry. Wyspy, gdzie owce mówią dobranoc”, wydaną przez Wydawnictwo Poznańskie. W jednym z rozdziałów podjęto temat współpracy Czesława Słani z pocztą farerską, która trwała blisko trzy dekady. W ramach tej kolaboracji powstało około stu znaczków, które są efektami jego twórczości na Wyspach Owczych.

Z okazji setnej rocznicy urodzin Czesława Słani, Instytut Polski w Sztokholmie, przy współpracy z szwedzkim Towarzystwem Czesława Słani (Slaniasamfundet), oraz z wsparciem Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, opublikował „Jubileuszową antologię”. Obszerny zbiór artykułów, wydany w wersji szwedzkiej i polskiej, przedstawia sylwetkę oraz twórczość tego wybitnego artysty.

W roku 2021 kolejną domieszką do dziedzictwa Słani stał się album przygotowany przez Zygmunta Jagodzińskiego, wydany przez Oficynę Wydawniczą „Rytm”, pt. „Moi wielcy artyści – Czesław Słania, Piotr Naszar, Andrzej Heidrich„. Publikacja ta dostarcza czytelnikom bogaty materiał ilustracyjny, zarówno w wersji czarno-białej, jak i kolorowej, ukazując różnorodność twórczości Czesława Słani.

---

Oceń: Czesław Słania

---