Józef Mazur (fizyk)

---

Życiorys

Józef Mazur przyszedł na świat w rodzinie Idziego, który pracował jako maszynista w kopalni Saturn, oraz Franciszki z Marczyków. Osoba ta miała sześcioro rodzeństwa, co z pewnością wpłynęło na jego dalszy rozwój. Po zakończeniu edukacji w szkole powszechnej przy kopalni oraz uzyskaniu matury w 1915 roku w Szkole Handlowej w Będzinie, rozpoczął swoją akademicką drogę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego.

W początkach 1918 roku podjął aktywność w Polskiej Organizacji Wojskowej, a od lutego do maja odbył tajne szkolenie dla podoficerów POW. Z kolei w listopadzie 1918 zaciągnął się ochotniczo do Wojska Polskiego i otrzymał przydział do 11 pułku piechoty jako szeregowy. Od 20 kwietnia 1919 r. pełnił funkcje instruktora, a wkrótce stał się dowódcą kompanii. Dnia 28 lipca 1919 r. został skierowany do szkoły podoficerskiej w Dęblinie, a 1 września 1919 roku do Szkoły Podchorążych Piechoty. W marcu 1920 roku, w stopniu sierżanta podchorążego, rozpoczął pracę jako zastępca dowódcy kompanii w 76 Lidzkim Pułku Strzelców.

Od 21 kwietnia do 20 lipca 1920 roku przebywał na urlopie akademickim, a po powrocie do wojska trafił do Głównej Wojskowej Stacji Meteorologicznej. Pełnił tam funkcję zastępcy komendanta, a później komendanta stacji. Ostatecznie zdemobilizowano go 24 marca 1921 roku. Z kolei 8 stycznia 1924 roku uzyskał zatwierdzenie w stopniu podporucznika z datą starszeństwa 1 sierpnia 1920 roku oraz pierwszą lokatą w korpusie oficerów rezerwowych lotnictwa. W późniejszych latach, 29 stycznia 1932 roku, został mianowany porucznikiem, również ze starszeństwem z początku lutego 1932 oraz trzecią lokatą w korpusie oficerów rezerwowych aeronautycznych.

Po ukończeniu studiów Mazur podjął pracę w Zakładzie Fizycznym Politechniki Warszawskiej. W 1926 roku uzyskał doktorat z fizyki i matematyki, a pięć lat później habilitację w dziedzinie fizyki doświadczalnej. W latach 1931–1934 korzystał ze stypendium Funduszu Kultury Narodowej i Fundacji Rockefellerów, co umożliwiło mu badania w Instytucie Kriogenicznym na Uniwersytecie w Lejdzie. Wówczas współpracował z wieloma uznawanymi fizykami, między innymi prof. Wilemem Hendrikiem Keesomem oraz prof. Mieczysławem Wolfke. Ich badania koncentrowały się na fizyce niskich temperatur, a wyniki zostały opublikowane w dziewięciu artykułach w renomowanym czasopiśmie naukowym Nature.

Po powrocie do Polski, Mazur kontynuował swoje badania na Politechnice Warszawskiej, gdzie skoncentrował się na fizyce niskich temperatur. W 1937 roku jeszcze bardziej zaangażował się w działalność naukową, kiedy został zatrudniony w nowo utworzonym Instytucie Niskich Temperatur, powstałym z inicjatywy Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. W sierpniu 1939 roku, likwidując swoje dotychczasowe działalności, został zmobilizowany jako oficer techniczny lotnictwa. Po wybuchu II wojny światowej, 6 września 1939 roku, został przydzielony do Kierownictwa Wojskowej Służby Meteorologicznej, gdzie objął funkcję kierownika naukowego centrali. Udało mu się ewakuować na południowy wschód, a po inwazji ZSRR na Polskę, 18 września o godz. 18.00, przekroczył terytorium polsko-rumuńskie w Kutach.

Na terenie Rumunii został internowany w obozie w Rosiorii de Vede. 9 grudnia 1939 roku, na rozkaz gen. Stanisława Ujejskiego, wydostał się z obozu, a następnie, podróżując przez Bukareszt, Belgrad i Ateny, dotarł do Francji 27 stycznia 1940 roku. Władze francuskie, doceniając jego umiejętności językowe, skierowały go do pracy w Base Aerienne du Fort de St. Cyr oraz w Laboratoire de Trappes pod Paryżem. Po klęsce Francji, Murow po raz kolejny zmienił miejsce, osiedlając się w Wielkiej Brytanii i pracując w Blackpool, gdzie tworzył polsko-angielski i angielsko-polski słowniczek terminów meteorologicznych.

Następnie został przydzielony do Air Ministry Meteorological Research Committee (Komitet Badań Meteorologicznych przy Ministerstwie Lotnictwa), gdzie początkowo skupiał się na badaniach nad metodami zapobiegania oblodzeniu samolotów, a potem przeszedł do zespołu zajmującego się sposobami walki z mgłą nad lotniskami. Odegrał istotną rolę w opracowaniu systemu FIDO. W ramach pracy pod patronatem Air Ministry Meteorological Research Committee, Mazur opublikował trzy prace naukowe dotyczące właściwości kropli płynów oraz chmur. W 1942 roku, wspólnie z prof. Stanisławem Płużańskim, założył w Londynie Polish University College (Politechnikę Polską), gdzie wykładał przez pewien okres.

Po zakończeniu konfliktu zbrojnego pozostał na uchodźstwie, dostrzegając swoje możliwości naukowe jako kluczowe. Wybrano go na członka londyńskiego Institute of Physics, a w latach 1945–1950 pracował w Metalurg Department Royal School of Mines oraz Imperial College of Science and Technology. W latach 1951–1955 prowadził badania na University of Manchester, a od 1956 do 1959 roku w Department of Applied Mathematics na Queens University w Belfaście. Tam zajmował się badaniami właściwości metali w niskich temperaturach, jak również właściwościami atmosfery oraz włókien sztucznych. Efektem jego ciężkiej pracy były liczne publikacje, w tym sześć w Nature oraz jedna wydana przez Stowarzyszenie Techników Polskich na Obczyźnie. Był również członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.

W 1959 roku Mazur podjął decyzję o powrocie do Polski, gdzie objął stanowisko kierownika Zakładu Niskich Temperatur Instytutu Fizyki Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu. Od 1960 roku pełnił funkcję profesora Uniwersytetu Wrocławskiego. Na szczególne wyróżnienie zasługuje fakt, iż naukowcy pracujący pod jego kierunkiem pierwsza w Polsce skroplili hel. Zakład, którym zarządzał, był również pionierskim ośrodkiem badań nad nadprzewodnictwem w Polsce. Józef Mazur jako promotor czterech oraz recenzent dwudziestu prac doktorskich, przeszedł na emeryturę w 1969 roku.

Był członkiem Polskiego Towarzystwa Fizycznego, a także Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, gdzie pełnił rolę Honorowego Prezesa Towarzystwa Miłośników Zagłębia Dąbrowskiego. Osoba ta znała biegle pięć języków, co dodatkowo podkreślało jego erudycję. Józef Mazur spoczął w rodzinnym grobie Mazurów na cmentarzu parafialnym przy ul. Nowopogońskiej w Czeladzi.

Ordery i odznaczenia

Józef Mazur, jako wybitny fizyk, został uhonorowany szeregiem odznaczeń za swoje zasługi. Poniżej przedstawiono listę przyznanych mu wyróżnień:

• złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1936),
• medal Niepodległości,
• Air Force Medal (Wielka Brytania),
• Defence Medal (Wielka Brytania),
• War Medal 1939–1945 (Wielka Brytania),
• Croix des Combattans Volontaires (Francja).

Upamiętnienie

W 1996 roku, z okazji setnej rocznicy urodzin profesora, odbyła się wyjątkowa uroczystość. Wtedy to biskup Adam Śmigielski dokonał poświęcenia pamiątkowej tablicy w kościele św. Stanisława w Czeladzi, upamiętniającej jego wkład w naukę i edukację.

Od 1996 roku, profesor Mazur został pośmiertnie uhonorowany tytułem Honorowego Obywatela Miasta Czeladzi, co jest świadectwem znaczenia, jakie miał dla lokalnej społeczności.

FIDO

FIDO, czyli Fog Intensive Dispersal Operation (Operacja Intensywnego Rozpraszania Mgły), stanowi innowacyjne rozwiązanie, które zostało stworzone z długich perforowanych rur umieszczonych po obu stronach pasa startowego. W te rury wprowadzano paliwo pod dużym ciśnieniem, które następnie było zapalane, co powodowało, że płomienie wystrzeliwały na wysokość około 6 do 9 metrów. Taki mechanizm pozwalał na skuteczne usuwanie mgły w rejonie lotniska, znacząco poprawiając widoczność oraz minimalizując ryzyko wypadków lotniczych.

Choć FIDO oferowało rewolucyjne podejście do problemu mgły, wiązało się to również z pewnymi wyzwaniami. Jednym z ich aspektów była obecność unoszącego się nad pasem startowym rozgrzanego powietrza. Jego zawirowania mogły wpłynąć na trudności w sterowaniu samolotami podczas lądowania. Ponadto, działanie systemu wiązało się z wysokimi kosztami; każda godzina funkcjonowania wymagała spalenia około 250 000 galonów (około 1 136 500 litrów) paliwa, co wiązało się z wydatkiem rzędu 42 500 funtów.

FIDO po raz pierwszy zostało użyte operacyjnie w nocy z 19 na 20 listopada 1943 roku. Bomber Command, który wysłał ponad trzysta samolotów do bombardowania Leverkusen, napotkał mgłę nad Anglią. W wyniku tego zdarzenia, trzy samoloty uległy katastrofie, podczas gdy cztery inne wykonały awaryjne lądowanie na stacji RAF Graveley, gdzie dzięki systemowi FIDO mgła została usunięta.

Po tym incydencie system zainstalowano na kolejnych 14 lotniskach, z czego na trzech największych zastosowano podwójne instalacje. Szacuje się, że do końca II wojny światowej ponad 2500 samolotów wylądowało przy użyciu tej technologii. Trudno określić, ile żyć pilotów RAF zostało uratowanych dzięki wynalazkowi polskiego fizyka, jednak Winston Churchill miał zauważyć na brytyjskim parlamencie, że dzięki badaniom prof. Mazura udało się skrócić wojnę w Europie o co najmniej dwa lata.

Podobne zdanie wyraziło także Ministerstwo Lotnictwa Wielkiej Brytanii, podkreślając, że system opracowany przez profesora uratował życie około 12 000 członków załóg lotniczych.

---

Oceń: Józef Mazur (fizyk)

---